Kovid-19 salgınının, Türkiye’de HIV enfeksiyonunun yayılımına ve HIV/AIDS politikalarının uygulanmasına etkisini değerlendirmek üzere “Kovid-19 Dönemi Sonrası HIV Politikaları Raporu” yayımlandı.
Gilead’den yapılan açıklamaya nazaran, Türkiye’de HIV’in yayılımını önlemek üzere tahlil tekliflerinin sunulduğu rapor, Gilead’ın koşulsuz desteği ve HIV/AIDS alanında faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşları ve uzman hekimlerin katkılarıyla IQVIA araştırma şirketi tarafından hazırlandı.
1980’lerde dünyada birinci kere tanımlanan HIV enfeksiyonu, Türkiye’de ilk kez 1985’te görülmüş, 1990’larda ise dünya çapında bir epidemiye dönüşmüştü. Virüsü baskılayıcı faal tedavilerin geliştirilmesi ve global çapta atılan tesirli adımlar sayesinde denetim altına alınan HIV, artık tedavi edilebilir kronik bir hastalık. HIV ile yaşayan bireyler tertipli tedaviyle işlerine, okullarına, hayatlarına devam edebiliyor ve hatta doğal yollarla çocuk sahibi olabiliyor.
Kovid-19 Devri Sonrası HIV Siyasetleri Raporu, dünyada ve Türkiye’de HIV’in yayılımı ve olay sayılarına dair çarpıcı datalar içeriyor. Rapora nazaran, Türkiye, HIV tedavisine erişim ve tedavide başarılı pozisyondayken, test ve teşhiste ise gayelerin gerisinde kaldı.
Pek çok ülkede yıllık yeni HIV hadise sayısı son 10 yılda sabit kalmış ya da azalma trendine girmişken, Türkiye, yıllık yeni hadise sayısı artışında dünya çapında en üst sıralarda yer alıyor. HIV olayları Türkiye’de son 10 yılda 8 kat artış gösterdi.
1 Şubat 2022 prestijiyle bildirimi yapılmış yeni HIV/AIDS hadise sayısı, 2019 yılı için 4 bin 153 iken 1985-2021 yılları için toplam olay sayısı 32 bin düzeyinin üzerine çıktı.
Diğer yandan, bilimsel modellemelerde, Türkiye’deki enfekte birey sayısının, saptanamayan olaylarla birlikte, en az iki kat daha fazla olduğu varsayım ediliyor. Kovid-19 salgını hasebiyle sıhhat kuruluşları ve teşhis merkezlerine başvurulardaki azalma göz önüne alındığında Kovid-19 devrinde HIV enfeksiyonunun salgın öncesindeki yayılma suratını koruduğu varsayım ediliyor.
Rapora nazaran, tüm olaylar içinde en geniş hisseye 25-34 yaş aralığı sahipken, son yıllarda 20-24 yaş kümesinin yeni hadiseler içindeki hissesinde artış görülüyor. Rapordaki öngörülere nazaran, gerekli tedbirler alınmazsa Türkiye’de HIV vakalarının daha ciddi seviyelere ulaşacağı tahmin ediliyor.
Halihazırda yaklaşık yüzde 40 olarak tahmin edilen HIV pozitif durumunu bilme oranının yüzde 90 seviyesine çıkarılması durumunda 2040’a kadar yüksek olay sayılarının önüne geçilebileceği varsayılıyor.
Türkiye’deki vaka artışlarının başlıca sebepleri arasında Türkiye’de hastalığın bulaş yolları, önleyici ve hami tedavi prosedürlerine dair bilgi seviyesinin ve farkındalığın az olması, Kovid-19 salgını hasebiyle sıhhat kuruluşları ve tanı/test merkezlerine başvurulardaki azalma, damgalanma ve ayrımcılık korkusu ile test olmaktan çekinme yer alıyor.
Hekimler, UNAIDS’in dünya çapında AIDS epidemisini sonlandırmak amacıyla daha önceden belirlediği 90-90-90 tanı-tedavi-viral baskılama hedeflerini, 95-95-95 olarak güncellediğine dikkat çekiyor.
Buna göre, 2030 yılına kadar, HIV ile yaşayan bireylerin yüzde 95’inin teşhis almış olması, teşhis almış bireylerin yüzde 95’inin tedavi altında olması, tedavi gören bireylerin de yüzde 95’inin viral yükünün baskılanmış olması hedefleniyor.
Türkiye’nin tedaviye erişim ve tedavi başarısı bahislerinde bu amaçlara yakın olduğu, fakat teşhis alanında maksadın son derece gerisinde kaldığı iddia ediliyor.
“Salgın, HIV/AIDS ile mücadeleyi olumsuz şekilde etkiledi”
Açıklamada görüşlerine yer verilen raporun hazırlanmasına katkıda bulunan doktor çalıştayı üyesi Ege Üniversitesi HIV/AIDS Araştırma ve Uygulama Merkezi (EGEHAUM) Müdürü Prof. Dr. Deniz Gökengin, HIV/AIDS ile çabanın, Türkiye’nin 2019-2023 Stratejik Planı maksatlarına dahil edildiğini ve 2019 yılında HIV enfeksiyonunun yayılımını denetim altına almak emeliyle Sıhhat Bakanlığı tarafından bir HIV/AIDS Denetim Programı oluşturularak kapsamlı bir hareket planı ortaya konduğunu belirtti.
Salgının tüm sıhhat teşebbüslerini olduğu üzere, HIV/AIDS ile çabayı de olumsuz halde etkilediğini söz eden Gökengin, şöyle devam etti:
“Bu devirde teşhis konan hadiselerdeki düşüşe karşılık bulaş riskinin devam etmiş olması, daha evvelce belirlenmiş hareket planının tekrar kıymetlendirilerek birtakım hareketlerin önceliklendirilmesi gereksinimini doğuruyor. Hazırladığımız raporda öncelikli siyaset teklifleri ortasında şu hususlar yer alıyor: Endikatör hastalıklara HIV testi uygulanması, anonim test merkezlerinin acilen yaygınlaştırılması ve bu merkezlere erişimin kolaylaştırılması, gelecekte yaşanabilecek afet devirlerinde HIV testlerine ve tedavisine erişimin kolaylaştırılması için gereken tedbirlerin afet olmadan evvel alınması, uzaktan danışmanlık sisteminin kurulması, HIV ve gibisi tertipli takip gerektiren endikasyonlar için polikliniklerin kesintisiz sürdürülmesi, kendin-yap testlerin hayata geçirilmesi ve korunma yollarına erişimin genişletilmesi.”
“Türkiye’de toplum genelinde HIV bilincinin hala çok düşük seviyelerde”
Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Yeşim Taşova ise gelecekte yeni tanı alan birey sayısının beklenenin üzerinde olacağına işaret etti.
Türkiye’de toplum genelinde HIV şuurunun hala çok düşük düzeylerde olduğuna dikkati çeken Taşova, şunları kaydetti:
“Etkin korunma metotlarıyla bulaşın önlenebileceği ve HIV ile yaşayanların nizamlı tedaviyle ömürlerini sağlıklı bireyler olarak sürdürebileceği bilgisinin toplum geneline yayılması gerek. HIV/AIDS ile ilgili önyargıların hem tüm toplumda giderilmesi hem de tüm sıhhat kuruluşlarının ve çalışanlarının bu hususta gerekli bilgi ve bilince sahip olması, anonim test merkezlerinin artırılması, HIV ile gayrette büyük ehemmiyet taşıyor. HIV alanında önde gelen doktorlar ve sivil toplum kuruluşlarının katkılarıyla hazırlanan bu raporda ortaya konan tekliflerin tüm paydaşların iş birliğiyle hayata geçirilmesinin, Sıhhat Bakanlığı’nın aksiyon planının gerçekleştirilmesine kıymetli bir katkı sağlayacağına inanıyoruz.”
